Femma na één maand in een 30-urenwerkweek

Een ruimer perspectief

Met het actieonderzoek ’30-urenwerkweek’ levert Femma een kwaliteitsvolle bijdrage aan het maatschappelijk debat over work-life balance en de genderkloof daarin. De meerwaarde zit hem in het opentrekken van het perspectief.

We verruimen het begrip ‘arbeid’. Slechts 41,2% van het arbeidsvolume in ons land is betaald. Onbetaalde arbeid is de ruggengraat van onze economie, maar blijft erg onzichtbaar. Debatten over de arbeidsmarkt zijn niet duurzaam als je geen rekening houdt met wat er allemaal naast die betaalde jobs gebeurt. Wat zouden we doen zonder vrijwilligers, mantelzorgers, oppassende grootouders, …? Als je arbeid verruimt, zie je dat arbeid ongelijk verdeeld is tussen vrouwen en mannen. We evolueerden van een kostwinnermodel naar een tweeverdienersmodel. Vrouwen gingen buitenhuis werken, maar mannen namen verhoudingsgewijs niet evenveel taken op in zorg en huishoudelijke werk. Bovendien zijn 1 op de 5 gezinnen eenoudergezinnen, met vooral vrouwen aan het hoofd ervan. Dat maakt dat vrouwen gemiddeld 6 uur per week minder vrije tijd hebben en meer combinatiedruk ervaren dan mannen.

Daarnaast verruimden we de scoop naar het gezin en gaven we van meet af aan het kindperspectief een prominente plek in het actieonderzoek.  Hoe wij werken (betaald of onbetaald) en onze tijd besteden heeft een direct effect op het welzijn van kinderen. Kinderen zijn daarom belangrijke stakeholders in debatten over arbeidsduurvermindering. Want, hebben wij als ouders ´s avonds nog tijd en energie voor hun verhalen?

Een verruimde kijk op arbeid en het benadrukken van het kindperspectief bepaalden mee de manier van meten. De TOR Onderzoeksgroep van de Vrije Universiteit Brussel voert metingen uit bij collega´s en hun partners. De onderzoekers meten niet alleen wat er op de werkvloer gebeurt, maar ook de gevolgen van minder werken op de work-life balance, op de taakverdeling thuis, op het energieniveau, op het aandeel vrijwilligerswerk of mantelzorg, …. Kinderen krijgen een stem in ons onderzoek. Onderzoekscentrum Kind en Samenleving doet kwalitatieve bevragingen bij  kinderen van  collega´s. Dit laatste maakt ons actieonderzoek uniek ten opzichte van andere pilootprojecten in het buitenland.  In het voorjaar 2020 weten we meer over de resultaten. 

De arbeidsorganisatie: minder werken is anders werken

We zeggen het vaak lachend, maar het klopt: het is hard werken om minder te werken. Je arbeidstijd inkorten zonder na te denken over arbeidsorganisatie, leidt tot verhoogde werkdruk. En welke kansen tot arbeidsinnovatie mis je allemaal als het inkorten van arbeidstijd en anders werken niet hand in hand gaan?

Twee jaar geleden startte Femma een traject naar een andere arbeidsorganisatie. Onder begeleiding van Flanders Synergy, expertisecentrum in innovatieve arbeidsorganisatie, hertekenden we de organisatie en evolueerden we naar zelforganiserende teams. De vroegere klassieke indeling van dienst administratie, communicatie, beleid, … evolueerde naar multidisciplinaire teams die zich verenigen rond een doel en klantengroep. Sommige collega´s bloeien open: ze ontdekken talenten en groeien in initiatief. Anderen hebben het moeilijker met een groter eigenaarschap.  Hoe gaat het nu? ‘Het moet zich nog wat zetten’, zeggen veel collega´s.

We investeren in vervangende tewerkstelling om 80% van de niet gewerkte uren op te vangen. De rest vangen we op met efficiëntiewinst door een slimmere arbeidsorganisaties. Een belangrijk wapen om minder te gaan werken zonder te lijden onder stijgende werkdruk is focus. Om ons voor te bereiden op de kortere werkweek investeerden we tijd in het opstellen van teamcharters met teamdoelen en -ambities. Oefeningen op teamniveau leiden tot het op scherp stellen van de kerntaken, het afbakenen van de rollen, efficiënter overleggen en een datadieet. Directeurs zijn kleiner in aantal en meer gefocust op visieontwikkeling, op de positionering van de organisatie in de samenleving. De blik van de leidinggevenden staat hoofdzakelijk gericht op de toekomst niet op het werk van collega´s die veel slimmer zijn in het operationaliseren van beleidsbeslissingen.

Dat minder werken gepaard gaat met een kritische bevraging van je arbeidsprocessen zien we ook in de praktijken in het buitenland. Zo werkt het Toyota Service Center sinds 2002 in een zesurenwerkdag. Gecombineerd met de invoering van 2 shiften zorgde de 30-urenwerkweek voor een stijging van de bedrijfswinst met 25%.  Ook bij Essilor, een Finse multinational die mee aan de basis lag van de multifocale bril, leidde collectieve arbeidsduurverkorting met loonbehoud tot een daling van de productiekosten. Dit kon alleen maar door een drastische verandering in de arbeidsorganisatie. Men verlengde de bedrijfstijd van 8 naar 12 uur en verkortte de werkdag van 8 tot 6 uur.

Elke sector/elk bedrijf (klein of groot - profit of non profit) heeft haar eigenheid. Niet overal zijn evenveel efficiëntiewinsten te boeken. Anders en minder werken kent verschillende recepten. Wij willen met onze praktijk een bijdrage leveren aan een steeds rijker palet van praktijkvoorbeelden.

Het individu: emancipatie in tijd

En dan is er nog het verhaal van elke collega. Femmacollega´s delen eerste ervaringen via sociale media en Ilse vertelde vorige week op Bruzz over de extra tijd om haar zoontje op tijd van school te halen en elke dag te zingen. Mooie eerste indrukken, maar een kortere werkweek betekent niet louter ‘lekker meer tijd voor leuke dingen’.

Minder werken daagt je uit als professional. Sinds 1 januari schrapte ik gemiddelde 15u werktijd/week. Werktijd die duidelijk begrensd is, wordt kostbaar. De wet van de schaarste maakt dat ik veel kieskeuriger ben op het werk dat ik wel nog doe. De EFFECT-methode van Tim Christiaens was een hulpbron om het werk te reorganiseren in minder tijd. Ik ging naar de essentie van mijn werk door mijn persoonlijke doelen uit te kristalliseren. In mijn bullet journal (die ik altijd bij de hand heb) staan ze per maand uitgewerkt in concrete acties.  Als er wat bijkomt, gaat er wat uit. Voortdurend prioriteren geeft ruimte. Na één maand minder werken plan ik nog altijd teveel en neem ik er teveel dingen even bij. Daarnaast schept het definiëren van je rol binnen de organisatie een perspectief om werk kritisch te bevragen. Ik kon schrappen in werktijd omdat zelforganiserende  teams minder van mij verwachten in de operationalisering van hun werk. Dat betekent groeien in je rol als leidinggevende: handelen vanuit vertrouwen en vrijheid geven. Receptief zijn: hands off, eyes on! Minder werken is ook de moed hebben om dingen die er altijd waren stop te zetten als ze niet bijdragen tot de ambities van je organisatie. We doen omdat het zo is, of, en dat vooral, omdat iets stopzetten vaak meer lef en positionering vraagt dan gewoon verder doen. Last but not least, Ga ik de confrontatie aan met het lieve grote monster, genaamd ‘arbeidsethos’.  Het moeilijkste voor mij zit hem tussen de oren: de vele overtuigingen met betrekking tot ‘werk’. Nu ik minder werk, voel ik me soms schuldig of onwennig. Verantwoordelijkheid en veel werken lijken in mijn hoofd aan elkaar gekoppeld. Commitment hangt vastgeklikt met veel uren. De impact van een sterk ontwikkeld arbeidsethos maakte dat ik tot vorig jaar mijn gezin en leven timmerde rond de heilige graal Femma. Werk was vaak de evidente vluchtroute. Als eerste optie op een vrij of onbewaakt moment: even nog wat mailtjes versturen of wat schaven aan een nota, een ideetje  neerpennen of iemand opbellen.  Zo sprokkelde ik wekelijks onzichtbare Femma-uren bij elkaar. De mentale rust en leegte om je te laten inspireren door een goed boek en echte kwaliteitsvolle aandacht voor de kinderen sneuvelden onder snelle, werkgerelateerde zijpaden.

Daarom is niet de vraag ‘hoe ga ik minder uur werken?’, maar vooral ‘wat ga ik doen met de vrijgekomen tijd?’ het meest confronterend. Een kortere werkweek houdt je een spiegel voor als persoon. Eigenlijk ga je je emanciperen in tijd en groeien in zelfbewustzijn. Mijn collega Eva Brumagne, bedreven in ‘opgeruimd leven’ (koop haar boek als je zelf de uitdaging wil aangaan!) is een inspiratiebron. De vraag ‘Wat ga ik doen met de vrijgekomen tijd?’ is eigenlijk de vraag ‘Wat vind ik belangrijk in mijn leven?’. Hoe zorg ik ervoor dat ik de tijd aan mijn kant krijg om te doen wat ik belangrijk vind?  Zo schreef ik voor het eerst mijn persoonlijk jaarplan 2019, waarin ik vastleg wat ik voor mezelf, mijn lief, mijn gezin, mijn familie en vrienden wil betekenen. Het is toch vreemd dat we met zoveel zorg koers bepalen en jaarplannen met SMART-doelen maken in de professionele context, maar veel minder bewust omgaan met de tijd daarbuiten.

Persoonlijke verhalen zijn politiek

Je merkt het: het Femma actieonderzoek raakt aan de levens van haar medewerkers.  Maar hun persoonlijke verhalen roepen vragen op die van maatschappelijke belang zijn. Krijgen alle vormen van arbeid de plek die ze verdienen? Hoe kan een arbeidsorganisatie slimmer? Moeten we ons meer emanciperen om om te gaan met tijd? …

De verhalen, de dilemma´s, de leerervaringen zijn uit het leven gegrepen en dagen bedrijven organisatie, beleidsmakers uit om na te denken over een kwaliteitsvol werken en leven. The personal is political.