Mantelzorg

De huidige verloven

De verloven die je vandaag kan gebruiken voor mantelzorg vallen uiteen in twee categorieën:

• tijdskrediet en
• thematisch zorgverlof

Tijdskrediet kan je opnemen voor de volgende motieven:

• 1. zorg voor een kind tot 8 jaar
• 2. palliatieve zorg
• 3. medische bijstand aan een zwaar ziek gezins- of familielid tot de 2e graad
• 4. het volgen van een erkende opleiding
• 5. zorgen voor uw gehandicapt kind dat jonger is dan 21 jaar
• 6. zorg aan een zwaar ziek minderjarig kind in het gezin

Wil je mantelzorg geven dan kan je dus tijdskrediet nemen. Let wel: de motieven zijn niet cumuleerbaar!

Het tijdskrediet is wel cumuleerbaar met de drie thematische verloven: ouderschapsverlof, verlof voor bijstand aan een zwaar ziek gezins- of familielid en palliatief verlof.

De duur van de verloven

Tijdskrediet

In totaal kan je 51 maanden tijdskrediet opnemen voor de zorgmotieven, voor het motief opleiding (motief 4) is dit beperkt tot 36 maanden. Of je het krediet vol, half of 1/5e opneemt, maakt geen verschil uit voor de duur. 51 maanden voltijds betekent dus NIET 102 maanden halftijds! En, zoals hierboven al vermeld, kan je de motieven niet cumuleren. Wil je bijvoorbeeld een opleiding van 36 maanden volgen, dan heb je nog 15 maanden over voor de andere motieven.

Thematische verloven

In totaal kan je het verlof voor medische bijstand 12 maanden voltijds opnemen of 24 maanden in een halftijdse of 1/5e – formule, en dit per zwaar zieke patiënt (De patiënt is familie tot de tweede graad of aanverwant in de eerste graad). De 1/5e - formule is alleen voorbehouden voor voltijds werkenden en voor de halftijdse formule moet je minstens driekwart van een voltijdse baan werken.

Ben je een alleenstaande ouder dan kan je het verlof 24 maanden voltijds opnemen.

Een palliatief verlof kan je opnemen voor één  maand, en dit per patiënt. Dit verlof kan je twee keer met een maand verlengen. Het maakt voor de duur van het verlof niets uit of je het verlof nu voltijds, halftijdse of in een 1/5e - formule neemt.

Het ouderschapsverlof  bespraken we in het vorige hoofdstuk al. Het is geen specifiek mantelzorgverlof maar kan hier uiteraard wel voor gebruikt worden.

De uitkeringen

De voorwaarden

Tijdskrediet

Om een tijdskrediet op te nemen, moet je twee jaar in dienst zijn bij je werkgever.
Tijdskrediet is ook alleen maar een recht in ondernemingen met meer dan 10 werknemers.
Je kan alleen vol- of halftijds tijdskrediet voor de eerste vier motieven  opnemen als er een collectieve arbeidsovereenkomst is die hierin voorziet.

Thematische verloven

Voor de opname van het verlof voor medische bijstand is een attest van de behandelende arts vereist en het verlof kan ook alleen worden opgenomen ‘bovenop de eventuele professionele bijstand die de patiënt geniet’.
Wil je een palliatief verlof opnemen, dan is er alleen een attest van de behandelende arts nodig.
Anciënniteitsvoorwaarden bij je werkgever zijn er niet voor beide verloven. Die is er wel voor het ouderschapsverlof (zie hierboven).

Het gebruik

De cijfers (zie tabel hieronder) tonen aan dat het tijdskrediet amper gebruikt wordt als mantelzorgverlof. De thematische verloven worden meer ingezet, allicht omwille van de hogere netto-uitkering en de minder strikte voorwaarden.
De deeltijdse formule is de meest genomen formule:

Femmakritiek

• Vanuit zorgperspectief bekeken, zijn de verloven die je kan opnemen voor mantelzorg niet genereus: noch in tijd, noch in uitkering. Dit zorgt ervoor dat mantelzorgers van mensen die langdurige zorg nodig hebben, op een bepaald moment voor de keuze staan om hun arbeidscontract te wijzigen of zelfs op te zeggen wanneer de zorgverlofformules zijn opgebruikt.
• Bij het tijdskrediet worden de motieven voor mantelzorg bovendien vermengd met andere motieven: voor gewone zorg (opvoeden van een kind tot 8 jaar) en voor opleiding. Het is niet fair dat mensen die mantelzorgverlof nodig hebben, verlof voor gewone zorg of voor opleiding moeten laten vallen;
• De verloven zijn absoluut niet gendergelijk in opname. Veel meer vrouwen dan mannen nemen zorg op.Dit heeft te maken met de stereotiepe opvatting dat zorg meer iets voor vrouwen is maar ook met het ‘design’ van de verloven: de lage vergoeding die ervoor zorgt dat diegene die het minst verdient, de zorg opneemt. En dat isvaak nog de vrouw.
• Vanuit arbeidsmarktperspectief bekeken, zijn ze evenmin interessant. Hoe langer afwezig van de arbeidsmarkt, hoe moeilijker het is om ernaar terug te keren. Deze verloven kunnen zorgen voor een wel erg lange afwezigheid van de arbeidsmarkt en zijn dus niet transitiebestendig.
• De verloven zijn ingewikkeld wat betreft voorwaarden en motieven.

Femmavoorstel

Een mantelzorgverlof voor naasten als individueel niet overdraagbaar recht voor 1  jaar aan dezelfde vergoeding als het ouderschapsverlof (82% van het brutoloon met een ondergrens en een plafond) en flexibel op te nemen (in maanden, weken, dagen of zelfs uren).

Voor mantelzorgers is het belangrijk dat ze kunnen blijven werken. Betaald werk naast mantelzorgarbeid verlenen is een belangrijke overlevingsstrategie.

Het gaat overbelasting tegen omdat werken buiten de deur sociaal isolement voorkomt, en het heeft een therapeutisch effect (ontlading).

• De norm van het nieuwe voltijds biedt alvast betere mogelijkheden om te mantelzorgen. Daarnaast begint voor werkende mantelzorgers ook alles bij de erkenning van en het begrip voor mantelzorg op de werkvloer. Zonder dat vertrouwen krijgen werkende mantelzorgers het gevoel dat ze hun loyaliteit moeten bewijzen en moeten tonen dat ze er de kantjes niet aflopen. Zonder vertrouwen dreigt overbelasting en uitval. (99)
• In hun combinatie hebben werkende mantelzorgers behoefte aan structurele oplossingen zoals flexibiliteit van werktijden en werkplek. Voor sectoren en functies waar thuiswerken niet of minder mogelijk is, kan zelfroosteren helpen: samen met de collega’s een werkrooster in elkaar zetten dat is afgestemd op de verschillende behoeftes in het team.
• Een overheid die mantelzorg ernstig neemt, moet ook een degelijk mantelzorgverlof aanbieden om voor hulpbehoevende of zieke naasten te zorgen, voor naasten die palliatief zijn of voor een kind met een beperking. Het begrip ‘naaste’ mag niet beperkt worden tot familie; we moeten ook kunnen zorgen voor goede vrienden of buren. Een mantelzorgverlof biedt tijdelijk lucht. En dat is voor een gestresseerde mantelzorger erg belangrijk. Tegelijkertijd zijn mantelzorgers met een mantelzorgverlof niet geholpen op de lange termijn. Mantelzorg duurt vaak jaren: gemiddeld voor een ouder of schoonouder ongeveer 5 jaar. Het zorgen voor een partner of kind duurt vaak nog veel langer. Een mantelzorgverlof schiet dan tekort. (99) Vanuit genderperspectief en transitiebestendigheid zijn zorgverloven die jaren duren niet aan te bevelen. Vrouwen zullen ze meer dan mannen en ook langer opnemen, en hoe langer van de arbeidsmarkt, hoe moeilijker de terugkeer.

Voor mantelzorgers die hun beroepsactiviteit terugschroeven of stopzetten, bepleit Femma het behouden van al hun rechten voor de sociale zekerheid. Dit wil zeggen dat periodes van (verminderde) werkonderbreking meetellen als werkende jaren voor de berekening van het pensioen. Wie ontslag heeft moeten nemen of deeltijds gaat werken, behoudt alle rechten bij de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA). Een krachtig mantelzorgbeleid vereist ook het optrekken van de uitkeringen voor werkloosheid, ziekte en invaliditeit, en pensioen tot  boven de Europese armoedegrens (60% van het mediaan inkomen van de bevolking).

Lees ook de andere voorstellen om tot een evenwichtig en kwaliteitsvol combinatiemodel te komen

Bronnen

• Het economisch welzijn en de economische waarde van Vlaamse mantelzorgers, SVR-verkenning, 2017/3
• Sporen naar duurzame mantelzorg, departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, juni 2016