30-urenweek

Mantelzorg

Onbetaalde arbeid

Paragrafen:

Een vijfsferenmodel vertaalt dit concept concreet. Het vertrekt van:

de persoon zelf (1);
het gezin (2);
de informele contacten met familie, collega’s, buren, kennissen en vrijwilligers (3);
algemene zorg- en dienstverlening (4);
gespecialiseerde zorg- en dienstverlening (5).

Het uitbouwen van de zorg binnen de eerste drie sferen wordt beschouwd als ‘vermaatschappelijking van de zorg’. De twee buitenste cirkels worden aangeboord wanneer ondersteuning vanuit het gezin of het sociale netwerk ontbreekt, de gebruikelijke zorg vanuit het sociale netwerk ontoereikend is of de zorgnoden de mogelijkheden en draagkracht van het sociale netwerk overschrijden.
Burgers moeten dus in de eerste plaats voor zichzelf zorgen en bij problemen een beroep doen op hun familie en buurt. Pas wanneer de informele zorg niet voldoet, kunnen ze professionele hulp inschakelen.

In 2018 zorgde 56% van de Vlamingen ouder dan 18 jaar voor een ziek, gehandicapt of bejaard familielid, kennis of buur. 32% doet dit intensief: meer dan één keer per maand. Intensieve zorg gebeurt vaker door vrouwen (37%) en door 60-plussers (38%). Informele zorg komt evenwel steeds meer onder druk te staan. Omdat gezinnen kleiner worden, meer vrouwen hoogopgeleid zijn en buitenshuis werken, en steeds meer ouderen gescheiden en/of apart leven. Maar ook omdat de overheid een beleid voert dat mensen meer en langer wil doen werken. ‘De hoge verwachtingen omtrent de vermaatschappelijking van de zorg moeten goed afgestemd worden op belangrijke sociologische ontwikkelingen’, schrijven de onderzoekers van ‘Duurzame mantelzorg in Vlaanderen’. Ze wijzen op het spanningsveld tussen de zorgvraag, die zwaarder en langdurig wordt, en de bereidheid en de mogelijkheid om langdurige informele zorg te verlenen.

De mantelzorger en betaald werk

In een krachtig mantelzorgbeleid hoort een kwaliteitsvolle combinatie van mantelzorg met betaald werk een belangrijke strategie te zijn. Voor mantelzorgers is het belangrijk dat ze kunnen blijven werken. Betaald werk naast mantelzorgarbeid verlenen, is een belangrijke overlevingsstrategie.
Het gaat overbelasting tegen omdat werken buiten de deur sociaal isolement voorkomt, en het heeft een therapeutisch effect (ontlading). Daarnaast maakt het de mantelzorgers minder financieel kwetsbaar.

De meest gebruikte strategie om mantelzorg te kunnen combineren met betaald werk, is het snoeien in de eigen vrije tijd: goed 40% van de werkende mantelzorgers neemt vakantiedagen op om te zorgen. Deeltijds werken (14%) en afspraken met de werkgever (12%) staan op plaats twee en drie. Daarnaast zijn er verschillende verlofvormen (palliatief verlof, ouderschapsverlof, ziekteverlof, onbetaald verlof, tijdskrediet, verlof voor medische bijstand): elk op zich worden ze door minder dan 10% van de mantelzorgers gebruikt, samen maakt 24% van de werkende mantelzorgers gebruikt van minstens één van deze verlofvormen.

Het onderzoek ‘Duurzame mantelzorg in Vlaanderen’ (66) zoomt in op de strategie ‘het structureel aanpassen van de werktijd’. Een strategie die verstrekkende gevolgen heeft voor de financiële situatie van de mantelzorger en diens gezin op korte (minder inkomen) èn op lange termijn (minder pensioen). De onderzoekers gingen de strategie ‘niet of minder werken’ na bij twee groepen mantelzorgers: zij die geen betaald werk hebben en zij die wel betaald werk hebben.

Van de groep die geen betaald werk heeft, geeft 22% aan dat dit komt omdat ze hulp willen bieden. Meer vrouwen (24%) dan mannen (17%) hanteren deze strategie. Wanneer kinderen deel uitmaken van het huishouden geven mantelzorgers vaker aan (31%) niet over betaald werk te beschikken dan wanneer er geen kinderen zijn (18%). En naarmate mantelzorgers intensiever hulp bieden, geven ze vaker aan geen betaald werk te hebben.

Van de groep die wel betaald werk heeft, geeft 21% aan niet of minder uren dan gewenst te werken om te kunnen mantelzorgen. Ook hier hanteren meer vrouwen (23%) dan mannen (16%) deze strategie. Het werkregime en het hebben van kinderen thuis hangen samen met het niet of minder werken van mantelzorgers. Mantelzorgers die voltijds werken geven minder vaak aan dat ze niet of minder werken om te kunnen zorgen, terwijl deeltijds werkende mantelzorgers dit het vaakst aangeven. En naarmate de mantelzorg intensiever wordt, maken meer mantelzorgers gebruik van de mogelijkheid om niet of minder te werken. Mantelzorgers met betaald werk die ervoor opteren om niet of minder te werken omwille van mantelzorg, werken gemiddeld 12,6 uren per week minder.

Ruim de helft van de werkende mantelzorgers ervaart de combinatie als zwaar tot zeer zwaar. De onderzoekers vinden hierbij dat het toepassen van de verschillende mogelijkheden op het werk om tijd te vinden voor mantelzorg samenhangt met het zwaarder aanvoelen van de combinatie werk en mantelzorg. Zijn die combinatiestrategieën dan niet effectief? Allicht werkt het in twee richtingen, zeggen de onderzoekers. Aannemelijk is dat werkende mantelzorgers die een grotere belasting ervaren, vaker combinatiemogelijkheden toepassen om met die belasting om te gaan. Maar het toepassen van deze strategieën kan ook bijdragen aan het gevoel dat de combinatie werk en mantelzorg zwaar uitvalt, bijvoorbeeld omdat je inkomen mindert, sociale steun wegvalt en je eigen vrijheid wordt ingeperkt.

Het overgrote deel van de mantelzorgers (87%) zorgt al meer dan drie jaar voor de hulpbehoevende, bijna drie op tien (29%) zelfs al twaalf jaar of meer. De gemiddelde zorgduur bedraagt 10,9 jaar(66). De zorgverloven dekken de zorgnood met andere woorden niet. Ook hier biedt de kortere werkweek soelaas. Ze biedt meer tijdssoevereiniteit, komt beter tegemoet aan de mantelzorgduur en vrijwaart je inkomen.

Vermaatschappelijking van de zorg en betaald werk

Vanuit het perspectief ‘vermaatschappelijking van de zorg’ valt er eveneens wat te zeggen voor een kortere werkweek. De Nederlandse socioloog Rudi Wielers wijst erop dat er veel reden is om aan te nemen dat mensen bij een geringere arbeidsbelasting meer voor elkaar zullen zorgen. ‘Het welzijnsverhogend effect van de combinatie van betaald werk en zorg is een belangrijke reden dat nu reeds veel mensen voor die combinatie kiezen. Het verklaart waarom veel moeders en ook vaders, oma's en opa's een kortere werkweek hebben. Het is waarschijnlijk dat meer mensen bereid zijn om informele zorg te verlenen mits de voorwaarden om goede zorg te verlenen aanwezig zijn. Econometrische modellen van het Sociaal en Cultureel Planbureau laten een sterke stijging van mantelzorg zien bij een scenario waarin mannen en vrouwen in grote deeltijdbanen werken. Vooral de bijdrage van mannen zou daardoor toenemen.’

Wielers vindt het belangrijk dat de combinatie van zorg en betaald werk via een kortere werkweek wordt gewaardeerd. Het is de voorwaarde om de informele zorg te vergemakkelijken. ‘Als de waarde van de combinatie is erkend, kan worden gewerkt aan condities die informele zorgverlening in families en buurten vergemakkelijken. Buurten en wijken zouden zo moeten worden ingericht dat verschillende generaties naast elkaar kunnen wonen, zodat zorgverlening tussen de generaties kan plaatsvinden, zowel van grootouders (voor hun kleinkinderen) als van kinderen (voor hun ouders). Informele zorg zou niet beperkt hoeven en moeten blijven tot familierelaties, maar ook uitgangspunt kunnen zijn voor de vergroting van de leefbaarheid van buurten. Faciliteiten op buurtniveau, waarin ouders, grootouders en kinderen als vrijwilligers participeren, zullen bij een kortere arbeidsduur een groter sociaal draagvlak kunnen krijgen.’

Verdiep je in het nieuwe voltijds - de 30-urenwerkweek

Call to action:

Schaar je achter ons onderzoek en doe een gift

Met jouw bijdrage steun jij belangrijk onderzoek over de effecten van minder werken op mensen en hun naasten. De resultaten van het onderzoek gaan we begin 2020 delen met politici en het grote publiek.

Lees verder over De 30-urenwerkweek voor betere informele zorg

De 30-urenweek voor meer gezinstijd

Intro:

Het Onderzoekscentrum Kind & Samenleving meldt dat ‘wat kinderen wel eens dwars zit, is dat de arbeidstijd soms overloopt in de gezinstijd en eraan vreet. Rechtstreeks, omdat ouders pas laat thuis zijn of omdat ze ook thuis nog voor het werk bezig zijn. En onrechtstreeks, omdat ouders moe zijn van het werk of omdat ze door de lange werkuren nog veel huishoudelijk werk te doen hebben. Ouders zijn dan minder beschikbaar voor kinderen.

Tags:

Ouderschap

Paragrafen:

Vooral de kinderen van (quasi-)voltijdse tweeverdieners signaleren deze ‘spillover’ van het werk van de ouders in de gezinstijd. Ze stellen de arbeidssituatie van hun ouders zelf zelden in vraag: ‘Je kan er niet veel aan doen’. Maar ze vinden het jammer dat de drukbezette ouder dan soms ‘niet meedoet’. Als een van de ouders vaak afwezig is, laat thuiskomt en maaltijden mist of thuis nog veel met het werk bezig is, ervaren ze dit als een gemis, – ook als de andere ouder heel vaak thuis is.’ (64)

Kinderen gaan doorgaans pragmatisch om met het werk van hun vaders. Ze zien dat dit werk het gezin een inkomen verschaft en aanvaarden dat het zijn tijd met het gezin beperkt. Mede daarom beschouwt een meerderheid van de kinderen het werk van hun vader als positief. Toch zijn er vele kinderen niet tevreden. Een derde van de kinderen vindt dat hun vaders te veel werken. Een achtste wenst dat hun vader helemaal niet werkt. Een derde wil meer tijd met zijn/haar vader en nog een ander derde bestempelt de tijd met vader niet altijd als leuk. Kinderen vinden het niet fijn als hun vaders vele uren werken, niet flexibel kunnen zijn met hun werktijden, en in het weekend, ’s avonds of ’s nachts moeten werken. De werkdruk van hun vader kleurt eveneens hoe kinderen naar de tijd met hun vader kijken: een hoge werkdruk en de ermee gepaard gaande stress beïnvloeden de vader-kindtijd negatief. Gezamenlijke maaltijden, routine en weekendtijd met hun vaders vinden kinderen erg belangrijk. Het zijn de resultaten van een Australisch onderzoek.(65) De onderzoekers vonden het belangrijk om het kindperspectief te onderzoeken in het debat over arbeidstijd, gender en gelijkheid. ‘Kinderen zijn verre van passieve objecten als het gaat om werk-tijddilemma’s. Ze voelen zich er sterk bij betrokken en het bepaalt mee de relaties.’ Naast het kindperspectief focusten de onderzoekers zich op de werktijd van vaders. ‘Omdat onze visie op vaderschap veranderd is maar het beleid dit nog altijd niet ernstig neemt. Gezinsvriendelijke regelingen hebben doorgaans moeders op het oog. Vaders geven aan meer betrokken te willen zijn bij hun gezin en geven werk-gezinsconflicten aan in dezelfde grootorde of zelfs nog groter dan die van moeders’. Meer dan de helft van de vaders in dit onderzoek zegt familie-uitjes te moeten missen. Een vijfde zegt dat hun baan hun gezinsleven onder druk zet en ook minder leuk maakt. Desondanks werkt ongeveer de helft van de vaders meer dan 45 uren per week, werkt een kwart geregeld in het weekend, werkt twee vijfde in jobs met een hoge werkdruk en mist een derde flexibiliteit in start- en stoptijden. Hoe komt het dat vaders meer tijd willen met hun kinderen maar hier in de praktijk nauwelijks werk van maken? Hier is het flexibiliteitsstigma aan het werk. Moeders en vaders die hun werk willen aanpassen aan hun gezin, worden hiervoor gestraft. En vaders nog erger dan moeders. Omdat ze volledig uit hun rol van toegewijde kostwinner vallen. Vandaar het geringe succes van werk-gezinsarrangementen bij vaders. En zo wordt de stereotiepe rolverdeling van arbeid en zorg tussen mannen en vrouwen alleen maar versterkt. ‘En ook doorgegeven aan hun kinderen’, schrijven de onderzoekers.

Met de 30-urenwerkweek als nieuwe voltijdse norm geven we kinderen meer tijd met hun moeders èn met hun vaders.

Verdiep je in het nieuwe voltijds - de 30-urenwerkweek

Call to action:

Schaar je achter ons onderzoek en doe een gift

Lees verder over De 30-urenweek voor meer gezinstijd

De 30-urenwerkweek voor meer engagement

Intro:

Maar professionele arbeid alleen biedt geen garantie op geluk. Ons welzijn hangt van veel factoren af. Eén daarvan is de kwaliteit van onze sociale contacten. Een 30-urige werkweek geeft mensen meer tijd om kwaliteitsvolle relaties met familie, de kinderen, vrienden en buren te onderhouden. Bovendien geeft het mensen ook meer kans om actieve burgers te zijn, om lokaal een rol op te nemen in organisaties, om deel te nemen aan lokale activiteiten, om aan vrijwilligerswerk te doen. Zo versterken we ons sociaal kapitaal en het gemeenschapsgevoel.

Tags:

Onbetaalde arbeid

Paragrafen:

‘Plato schreef ooit: een democratisch staatsman zorgt voor voldoende rust, zodat het volk zich kan blijven ontwikkelen. De tiran gunt geen rust, omdat het volk zo manipuleerbaar blijft . In haar boek ‘Stil de tijd’ houdt filosofe Joke Hermsen een pleidooi voor rust en ontspanning. ‘Pas in rusttoestand kunnen we tot bezinning en reflectie komen. Pas als we niets doen, opent zich de ruimte van het denken en de creativiteit, verschijnselen die zich door geen vooropgesteld doel of economisch nut laten sturen of opjagen.’

Een democratie heeft nood aan rust. ‘Sinds Plato en Aristoteles geldt als belangrijkste taak van een democratisch staatsman die rust te bevorderen. Daartegenover staat de tiran die zijn macht wil vergroten door het volk continu bezig, dat wil zeggen werkend en niet nadenkend, te houden. Je zou je kunnen afvragen of onze samenleving, waarin hard werken welhaast zaligmakend wordt verklaard en waarin de meeste beslissingen om economische redenen genomen worden, vanuit die optiek nog ‘democratisch’ genoemd kan worden’, schrijft Hermsen, die voorstander is van een 25-urige werkweek.

Minder betaald werken geeft mensen kans om na te denken, om actief burger te zijn. Een democratie mag het immers niet alleen hebben van politieke partijen en beroepspolitici.
Het vrijwilligerswerk biedt een forum voor zo’n participatief burgerschap. Vrijwilligerswerk maakt deel uit van het ‘maatschappelijk middenveld’ en vervult zo een rol tussen het individu en de overheid. Het kanaliseert democratische processen en oefent invloed uit.
Vrijwilligerswerk versterkt de samenleving maar versterkt ook onszelf. ‘Actief zijn in een vereniging versterkt mensen’, stelt tijdsbestedingsonderzoeker Ignace Glorieux onomwonden. ‘Het geeft een veilig gevoel. Ook uit studies over de overgang naar pensionering blijkt dat engagement mensen gelukkig maakt. Iets doen waardoor je iets betekent voor anderen, iets wat niet vrijblijvend is, of het nu gaat om de wekelijkse opvang van kleinkinderen of vrijwilligerswerk in een vereniging.(62)’

Vrijwilligerswerk vraagt tijd en engagement. In het sociaal-cultureel verenigingsleven nam het aantal vrijwilligers in de periode 2007-2014 met een goede 40.000 af (van 225.298 naar 184.841),. Tijdsbestedingsonderzoek toont dat vol- en deeltijds werkenden de afgelopen jaren steeds minder tijd aan het verenigingsleven besteden Het verenigingsleven vergrijst zienderogen, stelt onderzoeker Joris Piot in ‘Eat, love volunteer’. ‘Drie op de vijf bestuursvrijwilligers in Vlaanderen is tussen de 50 en de 70 jaar. En de leden ook. Het aantrekken van jongeren verloopt moeizaam’. ‘Vrijwilligers aantrekken, motiveren en behouden is voor vele organisaties een kopzorg’, staat ook in Boekstaven 2015.

De oorzaken? Toenemende verstedelijking, een groot vrijetijdsaanbod en het verzwakken van het traditionele sociale weefsel, een weifeling om zich te engageren omwille van de grote verantwoordelijkheid die men vreest… Die veranderingen hebben te maken met grotere ontwikkelingen: globalisering, individualisering, de intrede van sociale media, maar ook werkdruk en flexibilisering van de arbeid hebben hierop een impact.’(63) Ignace Glorieux verklaart de druk op het verenigingsleven als volgt: ‘Een revolutie de afgelopen vijftig jaar is de stijgende arbeidsmarktparticipatie van vrouwen. In de meeste gezinnen gaan mensen met twee uit werken. Als je thuiskomt, moeten er boodschappen gedaan worden, moet er worden gekookt, huiswerk begeleid. Dan ben je blij als je een uurtje of twee op de bank kunt ploffen voor er alweer een nieuwe dag lonkt. Dat is het probleem van het verenigingsleven. Als mensen toch iets willen doen ’s avonds, dan moet het flexibel zijn. Een vereniging heeft vaste bijeenkomsten en vraagt een zeker engagement. Ik denk niet dat mensen minder behoeften hebben aan sociale contacten, maar we hebben er minder de tijd voor. En het is minder evident geworden’.

Verdiep je in het nieuwe voltijds - de 30-urenwerkweek

Call to action:

Schaar je achter ons onderzoek en doe een gift

Lees verder over De 30-urenwerkweek voor meer engagement

De 30-urenweek voor gendergelijkheid

Intro:

Met de 30-urige werkweek als nieuwe norm voor het voltijds werken geven we vrouwen en mannen de kans om betaald en onbetaald werk meer gelijk te verdelen. Laat het duidelijk zijn dat dit past binnen een groter verhaal en dat alleen het verminderen van de arbeidsduur geen garantie is op een meer gelijke verdeling van arbeid en zorg tussen partners.

Tags:

Beeldvorming

Onbetaalde arbeid

Paragrafen:

Met de 30-urige werkweek als norm voor voltijds:

geven we mannen de kans om meer huishoudelijke en zorgtaken op te nemen. Door normen en opvattingen te veranderen, zijn zij minder geremd om die taken op te nemen;
geven we vrouwen de kans om meer uren te werken indien gewenst. Doordat mannen een deel van de zorg- en huishoudelijke taken op zich nemen, kunnen vrouwen die parttime of niet werken, hun werkuren uitbreiden;
bieden we vrouwen meer promotiekansen op de arbeidsmarkt aan. Wie vandaag voltijds werkt, heeft meer kans op promotie dan wie deeltijds werkt, omdat dit laatste vaak als minder betrokken, minder gemotiveerd wordt gezien;
verkleinen we de loonkloof en de pensioenkloof tussen mannen en vrouwen. Een deel van die kloof is te wijten aan het feit dat vrouwen nu minder uren werken dan mannen en ook minder carrière maken.

Verdiep je in het nieuwe voltijds - de 30-urenwerkweek

Call to action:

Schaar je achter ons onderzoek en doe een gift

Lees verder over De 30-urenweek voor gendergelijkheid

Waarom voor iedereen?

Intro:

Een collectieve arbeidstijdaanpassing is nodig omdat je dan een nieuwe norm creëert. En mensen daarop hun gedrag gaan aanpassen. 30 uren werken per week wordt dan het nieuwe ‘normaal’. Onderzoek heeft uitgewezen dat mensen sneller geneigd zijn zich aan bepaalde normen te houden als zij het idee hebben dat andere mensen diezelfde normen naleven. En het beleid kan zorgen voor een verandering van de normen, in dit geval een aanpassing van de wet op de arbeidstijd.

Tags:

Paragrafen:

Collectief is ook nodig omdat niet iedereen even sterk in zijn of haar schoenen staat. Door meer in te zetten op individuele arbeidsduurvermindering dan op collectieve arbeidsduurvermindering zien we dat vrouwen gemiddeld een kortere arbeidsduur kennen dan mannen. De invloed van traditionele rolpatronen en bijvoorbeeld de loonkloof zorgen ervoor dat vrouwen vaker gebruik maken van verlofstelsels, vaker deeltijds werken of helemaal niet werken. Dit is met de huidige norm van voltijds werken nefast voor hun carrière, loon en pensioen (of financiële zelfstandigheid). Daarnaast zien we dat die individuele systemen van arbeidsduurverrmindering de facto onbruikbaar zijn voor gezinnen met lage inkomens of voor alleenstaande ouders.

Voor iedereen betekent dat arbeidstijdverkorting geen gunst is van een werkgever die – indien de resultaten tegenvallen of de werkgever van mening verandert - terug ingetrokken kan worden.

Voor iedereen betekent dat arbeidstijdverkorting niet wordt voorbehouden voor sectoren en bedrijven die het zich kunnen permitteren. Zoals de rijke chemiesector of een consultancybedrijf dat het moet hebben van kwalitatief hoogstaand kenniswerk.

Collectief ten slotte sluit maatwerk niet uit. Een zesurenwerkdag of een vierdagenwerkweek. Het design van je kortere werkweek kan je best in sociaal overleg vastleggen.

Verdiep je in het nieuwe voltijds - de 30-urenwerkweek

Call to action:

Schaar je achter ons onderzoek en doe een gift

Lees verder over Waarom voor iedereen?

De vergeten droom

Intro:

Een kleine eeuw geleden waren enkele grote denkers ervan overtuigd dat betaalde arbeid steeds minder een prominente rol zou spelen in de levens van mensen. In plaats van hun hoofd te breken over de moeilijke combinatie van betaalde en onbetaalde arbeid, zoals mensen nu doen, zouden ze uitgedaagd worden door een overvloed aan vrije tijd. Eén van die denkers was John Maynard Keynes.

Tags:

Maatschappelijke evoluties

Arbeidsorganisatie

Paragrafen:

Keynes’ profetie

Bij het aanbreken van de Grote Depressie in 1930 publiceerde Keynes een essay getiteld Economic Possibilities for our Grandchildren. Daarin voorspelde hij dat de Westerse mens in 2030 slechts vijftienuur per week zou moeten werken. Door de technologische vooruitgang zou een steeds grotere productiviteit per uur mogelijk zijn, en dus zouden mensen minder hoeven te werken om hun materiële behoeften te bevredigen. ‘Dan staat de mens voor het eerst in zijn bestaan voor een echt en blijvend probleem: hoe om te gaan met dat bevrijd zijn van economische zorgen, hoe invulling te geven aan de vrije tijd die de wetenschap en samengestelde rente hem hebben bezorgd, hoe verstandig en prettig en goed te leven’, voorspelde hij.

Keynes was niet de enige intellectueel die pleitte voor meer vrije tijd (57).

Benjamin Franklin, één van de grondleggers van de Verenigde Staten, voorspelde zowat honderd jaar voor Keynes dat mensen ooit niet meer dan vier uur per dag zouden moeten werken. En John Stuart Mill stelde vijftig jaar voor Keynes dat meer rijkdom het beste in meer vrije tijd kon omgezet worden.
In 1926 voerde Henry Ford, uitvinder van de lopende band, als eerste de vijfdaagse werkweek in. Hij had ontdekt dat zijn werknemers alleen maar productiever werden van een kortere werkweek.
In 1930 werd door de Amerikaanse Senaat een wet voor de 30-urige werkweek aangenomen. De wet strandde in het Huis van Afgevaardigden.
Ook na de Tweede Wereldoorlog bleef het idee van arbeidsduurvermindering voortleven. Richard Nixon beloofde in 1956 dat er in de nabije toekomst nog maar vier dagen hoefde gewerkt te worden.

Geschiedenis arbeidsduurvermindering België

Eind 19de en begin 20ste eeuw woedde er een enorme sociale strijd om de arbeidstijd te verkorten. De opkomst van de industrialisering en het kapitalisme zorgde ervoor dat werkweken van 60-70 uur in de fabrieken de standaard waren. Werkdagen van 12-14 uur waren normaal. Voor mannen, vrouwen en kinderen! Begin 20ste eeuw werd de werkdag verkort tot ongeveer 10 uur en werkten de mensen zes dagen op zeven. De volgende stap was de internationale strijd voor de 8-urige werkdag, onder het motto 8 uur werken, 8 uur slapen en 8 uur ontspanning. Die werd in 1921 ook in België ingevoerd. Ten tijde dat Keynes zijn essay schreef, was de 48-urige werkweek de norm.

Gedurende de 20ste eeuw is de jaarlijkse conventionele arbeidsduur verminderd. Tot de jaren ’75 was er sprake van een sterke stijging van de economische groei. De arbeidsduurvermindering die tot deze periode plaatsvond, was het resultaat van een maatschappelijke logica die neerkwam op de verdeling van de opbrengsten van de groei. In de jaren ‘50 daalde in de meeste sectoren en bedrijven de arbeidsduur officieel naar 45 uur per week. In 1974 werd in de meeste sectorale cao’s de 40-urige werkweek en de vijfdagenweek als standaard opgenomen. Dit werd in 1978 wet.

Vanaf midden jaren ’70, met de oliecrisissen, stokte de economische groei en steeg het aantal werklozen. Dit bracht vakbonden en werkgevers ertoe expliciet te onderhandelen over een verdeling van de productiviteitstoename tussen loonsverhoging, vermindering van de arbeidsduur en creatie van jobs of beperking van afdankingen. Er was een nieuw denkpatroon ontstaan – dat van de arbeidsherverdeling – dat verschilde van de logica gebaseerd op een verdeling van de groeiopbrengsten. Dit leidde tot maatregelen die meer gericht waren op flexibiliteit en arbeidstijdherschikking, zoals het brugpensioen, het experiment ‘Hansenne 5-3-3’ (1983)(58), de annualisering van de arbeidstijd (1985)(59), de stelsels voor loopbaanonderbreking, voor halftijds brugpensioen, ter bevordering van deeltijdse arbeid... Van toen af werd er steeds meer ingezet op een individuele vermindering van de arbeidstijd. Dit zien we weerspiegeld in het succes van tijdskrediet en thematische verloven. In 2003 kennen we wel nog een collectieve arbeidsduurvermindering naar 38 uur.

Arbeidstijd in België

De minimale en maximale grenzen van de arbeidsduur liggen vast in de arbeidswet van 16 maart 1971. De regelgeving inzake werk- en rusttijden is gebaseerd op wat als ‘normaal’ of in ieder geval als ‘meest gangbaar’ wordt beschouwd. Zowel sectoraal als individueel kunnen afwijkingen toegestaan worden.

Een als normaal beschouwde arbeidsregeling, waarop dus geen afwijkende bepaling moet worden toegepast, is een regeling waarin:

de maximale arbeidsduur beperkt is tot 8 uur per dag en 40 uur per week (38 uur per week op jaarbasis);
de arbeidsweek duurt van maandag tot (uiterlijk) zaterdag;
er 's nachts niet wordt gewerkt (tussen 20 uur en 6 uur);
op feestdagen rust wordt genomen.

In 2013 bedroeg de conventionele arbeidsduur (60) in België 37,8 uur per week. Wat dicht bij de zogenoemde wettelijke duur ligt. Die duur ligt zeer dicht bij het Europese gemiddelde en bij dat van de Noordse landen (61).

De gebruikelijke arbeidsduur stemt overeen met de normaliter tijdens een standaardweek te werken uren en verschilt van de conventionele arbeidsduur naargelang de omvang van de deeltijdarbeid en de gebruikelijke overuren. In 2018 bedroeg de gebruikelijke arbeidsduur van een Belgische loontrekkende gemiddeld 35,5 uur per week,

De effectieve arbeidsduur wijkt dan weer af van de gebruikelijke arbeidsduur omdat de werknemer ofwel niet-gebruikelijke overuren verricht ofwel afwezig is wegens, bijvoorbeeld ziekte, vakantie of opleiding. In 2018 bedroeg de effectieve arbeidsduur gemiddeld 34,8 uur per week.

Gemiddelde wekelijkse arbeidsduur

	Voltijds werkende			Deeltijds werkende			Totaal
	Man	Vrouw	Totaal	Man	Vrouw	Totaal	Man	Vrouw	Totaal
Gebruikelijke	39,8	37,9	38,9	25,9	25,3	25,6	38,4	32,5	35,5
Effectief	39,0	37,4	38,2	24,4	24,3	24,3	37,55	31,7	34,8

Bron: Eurostat

In 2018 werkte een voltijdse werknemer in België gemiddeld 38,9 uur per week; een loontrekkende deeltijdbaan was gemiddeld goed voor 25,6 werkuren.

Gemiddelde wekelijkse arbeidsduur bij 15-plussers naar geslacht en arbeidsregime (2016)

	Voltijds werkende			Deeltijds werkende			Totaal
	Man	Vrouw	Totaal	Man	Vrouw	Totaal	Man	Vrouw	Totaal
Vlaams Gewest	42,6	40	41,7	24,4	24,5	24,5	40,8	33,2	37,2
Waals Gewest	41,2	39	40,4	23,2	23,9	23,7	39,4	32,5	36,2
Brussels H. Gewest	41,7	39,6	41	21,4	23,6	23	39,4	34,3	37
België	42,1	39,7	41,2	23,8	24,2	24,1	40,2	33,1	37
EU-28	42,3	40	41,40	19,2	20,6	20,3	40	33,7	37,1

Bron: Eurostat LFS (Bewerking Steunpunt Werk/Departement WSE)

De gemiddelde arbeidstijd van mannen ligt aanzienlijk hoger dan die van vrouwen. Dat heeft te maken met het grotere percentage vrouwen dat deeltijds werkt.

Het aandeel deeltijdwerkers in het totale aantal werkenden is gedurende de laatste 30 jaar sterk gestegen, maar ook het aantal gewerkte uren per deeltijdwerker nam toe: waar de deeltijds werkende loontrekkende in de jaren ‘80 gemiddeld ongeveer 20 uur per week werkte, was dat in 2018 25,6 uur (gedeeltelijk ook door het ontstaan van de 4/5-banen).

De sterke stijging van het aandeel deeltijdwerkers is positief gecorreleerd met de ontwikkeling van de werkgelegenheidsgraad in België gedurende dezelfde periode.

Beleid gericht op flexibilisering werktijd - Wet Kris Peeters

Werkbaar en wendbaar werk

De verzuchtingen met betrekking tot combinatie werk en privé, zette het beleid aan tot actie. De wet Werkbaar en Wendbaar werk diende gepaste antwoorden te bieden. Glijdende uurroosters, occasioneel telewerk, loopbaansparen en het schenken van verlof zijn maatregelen die de werknemer moeten toelaten om meer autonomie te hebben over zijn arbeidstijd en langer aan het werk te blijven (de pensioenleeftijd werd namelijk verhoogd naar 67 jaar). Daartegenover staat echter een flexibilisering van de werktijd: tijdens piekmomenten kunnen werknemers gevraagd worden om maximum 45 uur per week en 9 uur per dag te werken. Deze uren moeten later op het jaar gecompenseerd worden zodat men op jaarbasis de 38 urenweek niet overschrijdt. Bovendien is het systeem van overuren uitgebreid tot 143 uren per trimester. Nieuw is het begrip ‘vrijwillige’ overuren. De werknemer kan via schriftelijk akkoord overeenkomen om nog 100 overuren per kalenderjaar te presteren, als mogelijkheid om het loon aan te vullen.

De maatregelen om het werk werkbaar te houden zijn minimaal en staan niet in verhouding met de mate waarin flexibiliteit van de werknemer geëist kan worden. Langere werkweken zijn nefast voor de dagelijkse combinatie van werk en privé. Bovendien zijn de maatregelen met betrekking tot werkbaar werk slechts mogelijk voor een minderheid van de werknemers en zullen ze op vlak van genderverschillen weinig impact hebben.

Keynes’ ‘fout’

Om terug te komen op de profetie van Keynes. Anno 2014 beschikken we inderdaad over vier tot vijf keer meer rijkdom dan 100 jaar geleden maar is de daling van het aantal uren betaald werk per week verhoudingsgewijs veel minder sterk. De standaardnorm voor voltijds werk ligt in België nog steeds op 40 (38) uur per week. Heel wat mensen werken ook meer dan 40 uur, terwijl anderen werkloos aan de kant staan. Niets wijst erop dat we naar een 15-urige werkweek evolueren tegen 2030. Integendeel, vandaag is de teneur activeren, harder en langer werken.

Hoe komt het dat de voorspelling van Keynes niet is uitgekomen? Waar in die honderd jaar is het misgelopen?

Volgens vader en zoon Skidelsky zag Keynes twee belangrijke zaken over het hoofd:

Het kapitalisme creëert steeds nieuwe behoeften.
Rijkdom en behoeften zijn relatief.

Kapitalisme en nieuwe behoeften

Keynes maakte een foute inschatting door te veronderstellen dat de behoeften van mensen doorheen de tijd niet zouden veranderen. Hij stelde een aantal basisbehoeften voorop, maar kon niet voorspellen dat het kapitalisme steeds meer behoeften zou creëren. Je hebt de continue verbetering van producten en het feit dat mensen soms onverzadigbaar lijken en steeds op zoek gaan naar meer en nieuw: een nieuwe auto, ook al rijdt de huidige nog perfect, een dure smartphone, elk jaar nieuwe kledij om mee te zijn met de laatste mode, een groot huis met de nieuwste keuken en snufjes… Volgens de Skidelsky’s speelt reclame hierin een niet te onderschatten rol.

Rijkdom en behoeften zijn relatief

Een tweede factor die Keynes over het hoofd zag, is dat rijkdom en dus ook de behoeften van mensen relatief zijn. Keynes onderschatte het feit dat wanneer de basisbehoeften van mensen vervuld zijn, ze zich ook vergelijken met mensen uit hun omgeving. Naarmate we in het Westen rijker werden, is ook de ongelijkheid toegenomen. Dat maakt dat mensen die minder hebben zich gaan vergelijken met diegenen die meer hebben. Ze worden afgunstig en willen meer statusgoederen vergaren. Daarvoor heb je inkomen nodig en ga je dus net harder werken. In landen met meer inkomensgelijkheid bestaat veel minder de drang om harder te werken en rijker te worden.

Winsten naar aandeelhouders

Een derde factor is het feit dat de winsten van de productiviteitsgroei niet naar de werknemers gingen, maar meer en meer naar de aandeelhouders (cf. hoofdstuk II.I).

Deze drie factoren hebben ertoe bijgedragen dat we rijkdom niet hebben omgezet in meer vrije tijd, maar in meer geld en meer consumptiemiddelen. De negatieve gevolgen voor de combinatiedruk, het milieu, de economie en ons welzijn namen we erbij.

Voor Femma is het hoog tijd dat we opnieuw kiezen voor meer tijd in plaats van groei, productie en consumptie. Femma stelt de 30-urige werkweek voor als nieuwe norm voor voltijds werk.

Graeber’s bullshitjobs

We werken niet minder omdat een bevolking met veel vrije tijd ontwrichtend kan werken. Werken disciplineert de mens, en de heersende machten hebben niets liever dan gedisciplineerde mensen die overdag werken en ’s avonds voor de buis zitten. David Graeber, professor Antropologie aan de London School of Economics, wijst erop dat in de sfeer van de politiek en de moraal een antwoord ligt op de vraag waarom Keynes’ voorspelling niet uitkomt. Graeber stelt dat Keynes gelijk had en dat alles wat we nodig hebben wel degelijk in ongeveer vijftien uren per week gemaakt wordt. We zouden een aanzienlijk minder aantal uren kunnen werken zonder dat de productie eronder lijdt. Veel van ons werk is zinloos, meent Graeber, en heeft met de reële economie van goederen en diensten zo goed als niets te maken. Graeber labelt dit werk als ‘bullshit jobs’. Ze zijn volgens Graeber vooral te vinden in de sectoren van het management, de administratie, marketing en communicatie. En voor die bullshit jobs gelden de wetten van het kapitalisme – efficiëntie en winst – niet. Voor productiewerk gelden die wetten wel. Nogal wat bedrijven reduceren de kosten voor productiewerk en deinzen niet terug voor massaontslagen als dat de efficiënte kan verhogen. Maar zij die een bullshit job hebben, ontsnappen nogal eens aan deze maatregelen. En het is de politiek en de moraal die ervoor zorgen dat we zinloos werk blijven doen.

Verdiep je in het nieuwe voltijds - de 30-urenwerkweek

Call to action:

Schaar je achter ons onderzoek en doe een gift

Lees verder over De vergeten droom

Ga voor een nieuw voltijds: de dertigurenweek

Intro:

Een tweede ingreep die we voorstellen, is het verminderen van de (betaalde) arbeidsduur. Willen we de combinatie tussen betaalde en onbetaalde arbeid kwaliteitsvoller laten verlopen, dan dienen we tijd – zijnde een schaars goed – te herverdelen over betaalde arbeid en onbetaalde arbeid. Daaraan gekoppeld willen we de betaalde arbeid en de onbetaalde arbeid herverdelen tussen mannen en vrouwen en tussen verschillende levensfasen.

Tags:

Maak onbetaalde arbeid zichtbaar

Paragrafen:

Verdiep je in het nieuwe voltijds - de 30-urenwerkweek

Lees ook de andere voorstellen om tot een evenwichtig en kwaliteitsvol combinatiemodel te komen

Verloven om job en kinderen te combineren

Maak van kinderopvang een kwaliteitsvolle basisvoorziening

Creëer een flexibel mantelzorgverlof

Beeldvorming mannen en vrouwen

Call to action:

Ons voorstel voor de toekomstige regering

Wij vragen van de overheid dat zij de kortere werkweek ondersteunt en faciliteert.

Lees ons voorstel

Schaar je achter ons onderzoek en doe een gift

Lees verder over Ga voor een nieuw voltijds: de dertigurenweek

Hoe meet je tijd en wat kom je te weten?

Getuigenis

28 maart 2019

Femma draagt dit jaar zorg voor tijd. Meer tijd voor jezelf. Meer tijd voor je naasten. Minder tijd voor werk. En, minder ‘te-gelijker-tijd’. Maar waar besteden we nu de meeste tijd aan? Hoe vullen werknemers van Femma de vrijgekomen uren in? Is de tijdsbeleving anders? Is er een invloed op de taakverdeling thuis?

Omdat meten weten is, vroeg Femma aan haar werknemers om de tijd te registreren.

Zelfzorg is niet de kers op de taart. Het is de olie die de motor doet draaien

Getuigenis

19 maart 2019

Josephine Malay (41), alleenstaande mama en coach van gescheiden ouders, over de noodzaak van zelfzorg.

Josephine Malay kiest haar lijfleuze niet zomaar. Het parcours dat ze zelf heeft afgelegd, geeft haar de kracht om méér te zijn dan alleen maar alleenstaande mama. Zelfzorg en work-life-balans zijn de sleutelwoorden van haar verhaal. En ook die van Femma.

Zoveel mensen en organisaties die de moed hebben ons te steunen!

Info

07 maart 2019

Met het onderzoek naar de 30-urenwerkweek levert Femma een kwaliteitsvolle bijdrage aan het maatschappelijk debat over work-life balance. We verruimen het begrip ‘arbeid’. Slechts 41,2% van het arbeidsvolume in ons land is betaald. Onbetaalde arbeid is de ruggengraat van onze economie, maar blijft erg onzichtbaar. Debatten over de arbeidsmarkt zijn niet duurzaam als je geen rekening houdt met wat er allemaal naast die betaalde jobs gebeurt.

Onderzoek naar minder uren werken niet van Femma alleen

Info

07 maart 2019

Door te experimenteren met minder uren werken, timmeren we aan de toekomst. Het is geen luxe project voor enkele bevoorrechte werknemers van één organisatie. We verrijken het debat over arbeid en arbeidsduurvermindering als we het met objectieve kennis van zaken voeren. Kennis verwerven uit onderzoek is noodzakelijk om sterker te staan. Het vorsen verrijkt de visie en geeft voeding aan maatschappelijke evolutie. Daarom is het niet alleen Femma’ s onderzoek, het is van ons allemaal. Ook van jou.

De winst van minder uren werken

Info

07 maart 2019

De leden van onze community konden volgen hoe de medewerkers van Femma het minder uren werken aan den lijve ervaren. Ze vertellen hier hoe ze met meer tijd en evenwicht de samenleving verrijken. Daaruit blijkt dat minder uren werken heel wat winst oplevert.